Chi Tử: Giảm căng thẳng và hỗ trợ giấc ngủ
Tìm Hiểu về Chi Tử (Dành Dành): Tác Dụng và Công Dụng
Chi tử, hay còn gọi là Dành Dành, là quả của cây Gardenia jasminoides Ellis, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae). Có nhiều công dụng trong đông y. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về cây Dành Dành, cách thu hái và bào chế, cũng như các tác dụng và công dụng của dược liệu này.
Đặc Điểm và Dược Liệu Chi Tử
Cây Dành Dành
Cây Dành Dành là loại cây nhỏ, thường xanh, cao từ 1 đến 2 mét. Cây có thân thẳng nhẵn, lá mọc đối, màu sẫm bóng. Hoa Dành Dành có màu trắng, không cuống và thơm, thường nở vào mùa hè. Quả Dành Dành có hình chén, màu vàng đỏ khi chín, và chứa nhiều hạt, có vị đắng và mùi thơm đặc trưng.
Dược Liệu Chi Tử
Quả Chi Tử có hình thoi hoặc hình trứng dài từ 2-4,5 cm và đường kính từ 1-2 cm. Màu sắc của quả khi chín dao động từ vàng cam đến đỏ nâu. Vỏ quả mỏng, giòn, có các đường gờ dọc, và chứa nhiều hạt nhỏ màu vàng cam. Quả có mùi nhẹ, vị đắng và chua.
Thu Hái và Bào Chế
Thu Hái
Quả Chi Tử thường được thu hái vào tháng 9 đến 11 khi quả chuyển sang màu vàng đỏ. Sau khi hái, cuống quả được loại bỏ, quả được luộc hoặc đồ cho đến khi hạt hơi phồng lên, sau đó phơi hoặc sấy khô.
Bào Chế Chi Tử
Chi tử sao vàng: Dược liệu khô được sao trên lửa nhỏ đến màu nâu vàng, sau đó để nguội.
Chi tử sao xém (Tiêu chi tử): Dược liệu khô sao trên lửa vừa đến khi mặt ngoài có màu vàng xém, sau đó để nguội. Khi sao xém, dược liệu có thể dễ cháy, vì vậy có thể phun một ít nước trước khi phơi hoặc sấy khô.
Thành Phần Hóa Học
Chi Tử chứa khoảng 162 hợp chất hóa học đã được xác định. Các hợp chất chính bao gồm iridoid glycosides như geniposide, genipin và crocin, cùng với sắc tố vàng, làm cho nó trở thành một chất nhuộm tự nhiên hữu ích trong ngành thực phẩm và dệt may. Các hợp chất này đóng vai trò quan trọng trong tác dụng dược lý của Dành dành.
Tác Dụng Dược Lý
Tác Dụng Thần Kinh
Chi Tử có tác dụng bảo vệ thần kinh, giúp chống lại các bệnh lão hóa. Các hợp chất như geniposide và genipin có khả năng chống oxy hóa, điều hòa apoptosis và chống viêm. Dầu chiết xuất từ nó có tác dụng hỗ trợ chống trầm cảm thông qua các tín hiệu trung gian trong não.
Tác Dụng Hạ Sốt và Lợi Tiểu
Nước sắc từ Chi Tử có tác dụng hạ sốt, tuy yếu hơn các vị thuốc như Hoàng Liên, nhưng vẫn có hiệu quả trong việc giảm sốt và hỗ trợ lợi tiểu. Dịch chiết từ Dành Dành giúp tăng cường co bóp túi mật và ức chế tăng bilirubin trong máu sau khi thắt ống dẫn mật.
Tác Dụng Kháng Khuẩn và Chống Viêm
Ngoài ra còn tác dụng ức chế sự phát triển của tụ cầu khuẩn vàng và một số loại nấm gây bệnh ngoài da. Dịch chiết từ Dành Dành cũng có tác dụng chống viêm hiệu quả.
Công Dụng và Liều Dùng
Công Dụng
Chi Tử được sử dụng chủ yếu để thanh nhiệt, hạ sốt, lợi tiểu và cầm máu trong các trường hợp xuất huyết do nóng. Cây được dùng để điều trị các triệu chứng như sốt cao, miệng khát, họng đau, vàng da, tiểu đỏ, đi tiêu ra máu, nôn ra máu và mắt đỏ sưng đau.
Liều Dùng
Liều dùng hàng ngày từ 6g đến 9g dưới dạng thuốc sắc. Khi dùng ngoài, chi tử tươi được giã nát, thêm nước rồi bôi lên vùng sưng đau.
Kiêng Kỵ Khi Sử Dụng
Chi Tử không nên dùng cho những người có tỳ hư, tiêu chảy, hoặc tỳ vị hư hàn mà không có thấp nhiệt. Cũng không nên sử dụng cho những người có uất hỏa.
Kết luận
Chi Tử (Dành Dành) là dược liệu quý với nhiều tác dụng hữu ích, bao gồm thanh nhiệt, lợi tiểu, hạ sốt, và cầm máu. Nó cũng giúp bảo vệ thần kinh và chống viêm. Tuy nhiên, cần lưu ý sử dụng đúng liều lượng và tránh cho những người có bệnh lý liên quan đến tỳ hư hoặc tiêu chảy.
- Thói quen giúp trẻ tăng cường sức đề kháng một cách tự nhiên - December 18, 2024
- Vai trò của kẽm và sắt đối với sự phát triển của trẻ - December 13, 2024
- Tăng chiều cao tự nhiên cho trẻ: Các yếu tố cần lưu ý - December 10, 2024
Thăm khám Online
Tiết kiệm thời gian, gia tăng hiệu quả khám và điều trị bệnh cho hơn 80.000 lượt tư vấn mỗi năm.
Khám phá