Ma Hoàng: Thảo dược trị ho và hen suyễn

Tổng Quan Về Ma Hoàng (Ephedra)

Tên Gọi và Danh Pháp

Tên Tiếng Việt: Ma hoàng
Tên Khác: Ty Diêm, Long Sa, Xích Căn, Đậu Nị Thảo, Cẩu Cốt, Ty Tướng
Tên Khoa Học: Ephedra sinica Stapf, Ephedra equisetina Bge và Ephedra intermedia Scherenk

Đặc Điểm Tự Nhiên

Thảo Ma Hoàng (Ephedra sinica)

Thảo Ma Hoàng là cây thân thảo mọc thẳng, cao từ 30 – 70 cm. Thân cây có nhiều đốt dài khoảng 3 – 6 cm với các rãnh dọc. Lá mọc đối hoặc mọc vòng từng ba lá một, thoái hóa thành vỏ nhỏ. Phần dưới lá có màu hồng nâu, phần trên màu tro trắng, đầu lá nhọn và cong. Hoa đực và hoa cái mọc riêng trên các cành khác nhau, hoa đực nhiều hơn hoa cái. Quả thịt có màu đỏ giống quả nho và hạt hơi thò ra ngoài.

Mộc Tặc Ma Hoàng (Ephedra equisetina)

Mộc Tặc Ma Hoàng là dạng cây bụi nhỏ, cao khoảng 2 mét. Cành cây cứng hơn Thảo Ma Hoàng, có màu xanh xám hoặc hơi có phấn trắng. Các đốt ngắn hơn, chỉ khoảng 1 – 3 cm. Lá nhỏ dài khoảng 2 mm, màu tía. Hoa đực và hoa cái cũng mọc trên các cành riêng biệt, nhưng hạt không thò ra ngoài như Thảo Ma Hoàng.

Trung Ma Hoàng (Ephedra intermedia)

Trung Ma Hoàng có đốt dài giống Thảo Ma Hoàng nhưng đường kính cành lớn hơn, khoảng 2 mm, trong khi Thảo Ma Hoàng chỉ khoảng 1,5 – 2 mm.

Phân Bố, Thu Hái và Chế Biến

Hiện nay, thảo dược chưa được trồng tại Việt Nam mà chủ yếu nhập khẩu từ Trung Quốc, nơi có chất lượng tốt nhất do chứa nhiều hoạt chất dược liệu. Nó thường mọc hoang ở các vùng Tây Bắc và Hoa Bắc Trung Quốc.

Mùa Thu Hoạch

Cây được thu hoạch vào mùa thu, khi cây đạt chất lượng hoạt chất cao nhất, khoảng 100%. Nếu thu hái vào mùa xuân, lượng hoạt chất chỉ còn 25 – 30%, còn vào mùa đông chỉ còn khoảng 50% so với mùa thu.

Các tài liệu y học cổ truyền như “Thần Nông Bản Thảo” khuyến cáo thu hoạch vào tiết lập thu, khi thân cây còn xanh. Nghiên cứu hiện đại cũng chứng minh rằng đây là thời điểm thu hoạch tối ưu.

Bộ Phận Sử Dụng

Toàn bộ cây, trừ rễ và các đốt, được sử dụng làm thuốc.

Thành Phần Hóa Học

Thảo dược chứa nhiều alkaloid, trong đó ephedrine là thành phần chủ yếu. Một số hoạt chất gồm:

Ephedrine (C10H15NO)
Pseudoephedrine (C10H15NO)
N-Methyl Ephedrine (C11H17NO)
Nor-Ephedrine (C9H13NO)

Tỷ lệ ephedrine trong các loài Ma Hoàng khác nhau:

Ephedra sinica: 1,315% (80 – 85%)
Ephedra equisetina: 1,754% (85 – 90%)
Ephedra intermedia: 1,155% (40 – 46%)

Công Dụng Trong Y Học

Theo Y Học Cổ Truyền

Theo Đông y, Ma Hoàng có vị cay đắng, tính ôn, tác dụng vào các kinh tâm, phế, bàng quang và đại trường. Các công dụng chính gồm:

Giải cảm, giúp ra mồ hôi
Giảm ho, long đờm
Điều trị viêm phế quản, hen suyễn
Giảm đau xương khớp
Chữa chứng mất ngủ và tiêu độc

Tuy nhiên, việc sử dụng quá nhiều có thể gây tổn hại sức khỏe.

Theo Y Học Hiện Đại

Tác Dụng Kích Thích Hệ Thần Kinh Giao Cảm

Ephedrine có tác dụng giống adrenaline nhưng nhẹ hơn, giúp:

Giãn phế quản cho bệnh nhân hen suyễn
Giảm nhu động ruột và dạ dày
Kích thích tim đập nhanh hơn, tăng huyết áp
Làm giãn đồng tử khi nhỏ vào mắt

Tác Dụng Kích Thích Hệ Thần Kinh Trung Ương

Ephedrine kích thích vỏ não, giúp tỉnh táo và giảm buồn ngủ. Nó cũng kích thích trung tâm hô hấp ở hành não.

Tác Dụng Làm Ra Mồ Hôi

Ma Hoàng giúp kích thích tuyến mồ hôi, tuy nhiên cần nghiên cứu thêm để xác định rõ cơ chế.

Các Tác Dụng Khác

Kích thích bài tiết nước tiểu
Tăng tiết dịch vị dạ dày
Giúp tăng cường chuyển hóa

Đáng chú ý, rễ Ma Hoàng có tác dụng ngược với thân và cành, giúp hạ huyết áp và giãn mạch máu.

Liều Dùng và Cách Dùng

Theo Y Học Cổ Truyền

Liều Dùng: 5 – 10g/ngày dưới dạng thuốc sắc, thường kết hợp với các vị thuốc khác.

Theo Tây Y

Ephedrine được dùng dưới dạng muối hydrochloride hoặc sulfate, phối hợp với aspirin, caffeine hoặc papaverine. Liều dùng phổ biến là 0,05 – 0,15g/ngày để điều trị hen suyễn.

Ephedrine cũng được dùng làm thuốc nhỏ mũi dạng dung dịch 3% để giảm sổ mũi.

Bài Thuốc Kinh Nghiệm

Chữa Viêm Phế Quản, Hen Suyễn, Cảm Mạo

Ma Hoàng Thang:

Ma Hoàng (8g)
Quế Chi (6g)
Hạnh Nhân (8g)
Cam Thảo (4g) Sắc với 600 ml nước còn 200 ml, chia 3 lần uống trong ngày.

Điều Trị Hen Suyễn, Viêm Phế Quản Mãn Tính, Lao Phổi

Bài Thuốc:

Ma Hoàng (5g)
Tế Tân (3g)
Bán Hạ (2g)
Ngũ Vị Tử (1g) Sắc với 600 ml nước còn 200 ml, chia 3 lần uống trong ngày.

Lưu Ý Khi Sử Dụng

Không dùng cho người bị khí hư, tự ra mồ hôi hoặc phổi nóng khó thở.
Cần phân biệt rõ tác dụng của rễ và cành Ma Hoàng. Rễ có tác dụng ngược lại với cành, giúp giảm tiết mồ hôi, thích hợp cho những người suy nhược hoặc phụ nữ sau sinh.
Sử dụng lâu dài hoặc liều cao có thể gây hại cho hệ thần kinh và tim mạch.
Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

About
Latest Posts

Watanabe Yuzu

Hoàn thành khóa đào tạo của Hiệp hội Chăm sóc Giảm nhẹ Nhật Bản, đạt chứng nhận Bác sĩ chuyên khoa của Hiệp hội Ngoại khoa Nhật Bản và Hiệp hội Khoa Ngoại Hô hấp Nhật Bản. Có chứng nhận chuyên môn Bác sĩ điều trị ung thư, mang đến sự hiểu biết sâu sắc và chuyên môn vững chắc trong lĩnh vực chăm sóc giảm nhẹ và điều trị các bệnh lý về hô hấp và ung thư.